Listopad jest miesiącem solidarności z mężczyznami zmagającymi się z nowotworami prostaty (gruczołu krokowego / stercza) i jąder. Movember (od słów: moustache – wąsy, oraz November – listopad) to ogólnoświatowa akcja, która poprzez zapuszczanie wąsów w humorystyczny sposób zwraca uwagę na istotność profilaktyki przeciwnowotworowej.
W Polsce rak gruczołu krokowego stanowi 20% wszystkich nowotworów złośliwych u mężczyzn i drugą najczęstszą przyczynę zgonów w tej grupie. W latach 2015–2020 nasz kraj, jako jedyny w Unii Europejskiej, zanotował wzrost śmiertelności z tego powodu, i to aż o 18%, podczas gdy w pozostałych państwach Wspólnoty odsetek ten spadł o 7%.
Rak prostaty powstaje w obwodowej części stercza, często w postaci wielu ognisk. We wstępnej fazie choroby, która może trwać wiele lat, nowotwór rozwija się bezobjawowo i jest ograniczony do gruczołu krokowego. Z czasem, poprzez naczynia krwionośne i limfatyczne, zaczyna naciekać okoliczne narządy, zajmuje węzły chłonne oraz daje przerzuty do kości, płuc i mózgu.
Ze względu na bezobjawowe początki choroby badania profilaktyczne pomagają uratować życie wielu mężczyzn. Do podstawowych testów laboratoryjnych w tym zakresie należy ocena stężenia swoistego antygenu sterczowego, czyli PSA.
Antygen PSA to glikoproteina wytwarzana głównie w komórkach nabłonkowych kanalików gruczołowych prostaty. Wraz z wydzieliną gruczołu przechodzi do płynu nasiennego, gdzie osiąga bardzo wysokie stężenie, pełniąc funkcję upłynniania nasienia. W warunkach fizjologicznych komórki nabłonkowe stanowią barierę dla PSA, dlatego przedostaje się on do krwi w minimalnych stężeniach: średnio 1,5 ng/ml u mężczyzn do 40. roku życia i około 4,0 ng/ml u tych powyżej 60. roku życia. W osoczu występuje w postaci związanej z inhibitorami proteaz serynowych, a także w formie wolnej, pozbawionej aktywności enzymatycznej. Za pomocą metod radio- i immunoenzymatycznych oznacza się PSA całkowite (tPSA, PSA Total) oraz PSA wolne (fPSA, free PSA). Poza celem profilaktyki w kierunku nowotworu prostaty badanie PSA wykonuje się też u chorych jako monitorowanie leczenia, ocena rokowania i kontrola po leczeniu.
W badaniach przesiewowych można przyjąć następujące zakresy referencyjne dla PSA całkowitego w zależności od wieku mężczyzny:
- 40–49 lat – 0–2,5 ng/ml
- 50–59 lat – 0–3,5 ng/ml
- 60–69 lat – 0–4,5 ng/ml
- 70–79 lat – 0–6,5 ng/ml
Podwyższenie stężenia PSA pojawia się u sporego odsetka mężczyzn już nawet we wczesnych stadiach nowotworu prostaty. Należy być jednak dość ostrożnym przy interpretacji wyniku ponieważ ma ono tendencję do wzrostu wraz z wiekiem. Podwyższone stężenie markera może mieć miejsce również w innych chorobach stercza, m.in. gruczolaku (benign prostatic hyperplasia – BPH), świadczyć o łagodnym przeroście gruczołu czy o ostrym lub przewlekłym zapaleniu prostaty. Bardzo ważne jest też prawidłowe przygotowanie się do badania poprzez wstrzymanie się na kilka dni przed pobraniem krwi od jazdy na rowerze oraz od współżycia. Badanie prostaty per rectum także może podwyższyć stężenie PSA. W razie wątpliwości oznaczenie należy powtórzyć po kilku dniach oraz skonsultować się z lekarzem.
W przypadku gdy w badaniu przesiewowym stężenie PSA całkowitego jest w granicach 4–10 ng/ml, zaleca się jednocześnie wykonanie oznaczenia frakcji wolnej (fPSA) w celu wyliczenia współczynnika fPSA/tPSA. Jego wysoka wartość (> 0,25) to mniejsze prawdopodobieństwo występowania raka prostaty i możliwość uniknięcia biopsji.
Laboratorium Wrocław DCDL wykonuje oznaczenie PSA całkowitego (PSA, tPSA) oraz frakcji wolnej (fPSA) codziennie, 7 dni w tygodniu. Wynik otrzymają Państwo jeszcze tego samego dnia z możliwością odbioru przez internet
Zachęcamy Panów po 40. roku życia do badań profilaktycznych. Zadbajcie o swoje zdrowie, by móc dalej troszczyć się o Bliskich… w tym również o swojego psa, nie tylko w listopadzie 😉
Nasze Laboratorium angażuje się w kampanie profilaktyczne, wykonując badania przesiewowe. 9 listopada 2024 w Pasażu Grunwaldzkim miała miejsce akcja „Weź to na miękko” współorganizowana przez Wojewódzki Szpital Specjalistyczny we Wrocławiu przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Dolnośląskiego. Umożliwiliśmy panom po 40. roku życia wykonanie darmowego badania w kierunku oznaczenia stężenia PSA. Nasz punkt pobierania krwi cieszył się sporym zainteresowaniem, a my przebadaliśmy blisko 60 osób. Serdecznie zapraszamy do śledzenia kolejnych naszych akcji!
Źródła:
Solnica B., Dembinska-Kieć A., Naskalski J. (2022), Diagnostyka laboratoryjna z elementami chemii klinicznej (wyd. 5), Wrocław: Wydawnictwo Edra Urban & Partner.
MJM/PAP (2023), Rak prostaty: Polska jedynym krajem Unii, w którym nastąpił wzrost śmiertelności, https://pulsmedycyny.pl/medycyna/onkologia/rak-prostaty-polska-jedynym-krajem-unii-w-ktorymnastapil-wzrost-smiertelnosci-raport [dostęp: 17.11.2024].
Wysocki W. (2023), Rak prostaty – objawy, przerzuty, leczenie, rokowanie,
https://www.mp.pl/pacjent/onkologia/chorobynowotworowe/100849,rak-prostaty-objawyprzerzuty-leczenie-rokowanie [dostęp: 17.11.2024].
Wiercińska M. (2023), PSA całkowity – antygen swoisty gruczołu krokowego,
https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/98786,psa-calkowity-antygen-swoisty-gruczolukrokowego [dostęp: 17.11.2024]